EFELERİN EFESİ

Yörük Ali Efe, bazı arkadaşları ile birlikte Aydın ilinin Çine ilçesi Yağcılar köyünde toplanarak 16 haziran 1919 tarihinde sultanhisar ve atça arasındaki Malgaç deresinin üstünden geçen malgaç demiryolu köprüsü yanındaki yunan karakoluna baskın yaptı. Baskın sonunda karakol tümüyle imha edildi, cephane ve erzaklar ele geçirildi. Bu baskın batı ve güney anadoluda'da düzenli, bilinçli ve milli şuurla işgalcilere yapılan ilk baskın olarak kabul edilmektedir. Bu önemli başarı halka ümit ve cesaret vererek, düşmanın yurttan atılabileceğine olan inancını arttırarak Yörük Ali Efe'nin liderliğini perçinledi. Yunan Ordusu ise beklemediği bu baskın karşısında paniğe kapılarak nazilli'deki kuvvetlerini yakıp yıkarak aydın istikametine geri çekti.

Daha sonra 7. Tümen kumanda nımiralay şefik aker'in başkanlığında kurulan halk meclisinde oy birliğince alınan karar uyarınca Yörük Ali Efe'ye Aydın'ın kurtarılması emredildi. Emrindeki kuvvetlerle birlikte Aydın'ı geri aldı. Ancak takviye kuvvetlerle güçlenen Yunan ordusu aydın’ı ikinci kez işgal etti. Köşk, Umurlu ve Dörtyol cephesi kurularak olağanüstü cesaretle, donanımlı ve sayıca çok fazla olan düşman kuvvetleri büyük kayıplara uğratıldı. Böylece düzenli ordu kurulana kadar yirmi aylık bir süre düşman kuvvetlerinin aydın kanadından Anadolu içlerine ilerlemesi engellendi.

EZGİSEL AÇIDAN ZEYBEK OYUNLARI

Zeybek oyunları kendi içerisinde de yörelere ayrılmaktadır. Bunlar Muğla ,Aydın ,İzmir ,Manisa ,Denizli,Uşak hatta Çanakkalenin güney sınırlarını da katabiliriz. Yörelerde de başlarda değindiğim gibi ağır zeybek veya kıvrak zeybek olmasına göre çeşitliliği vardır.Muğla Aydın ve İzmir ağır zeybeğin oynandığı bölgelerdir.Denizli ve çevrelerinde ise kırık zeybek oynanır.yani ritm olarak daha hızlı bir zeybek türü.

Muğla yöresinin diğer yörelere göre istisnai bir durumu daha vardır.Merkez (menteşe) , Milas, Marmaris dolaylarında ağır zeybek hakimken (bkz. Kerimoğlu zeybeği) Bodruma baktığımızda kıvrak zeybek (bkz. Çökertme zeybeği )  Fethiye,Ortaca,Köyceğiz ve çevresine baktığımızda ise zeybekten daha çok Teke Yöresi oynandığı görülür.Bunun sebebi olarak Muğlanın Kültürlerin kesiştiği bir noktada olmasını gösterebiliriz.Bu sebepten Muğla gerçekten çok zengin bir oyun kültürüne sahiptir.

Ben bu blogumda sadece Muğla Yöresi Ağır Zeybeklerine birkaç örnek verip Konuyu kapatacağımJ

MUĞLA YÖRESİ AĞIR ZEYBEKLERİNE BİRKAÇ ÖRNEK.

KERİMOĞLU ZEYBEĞİ:Türkiye genelinde tanınan sevilen bir oyundur bütün ağır zeybekler gibi 9 zamanlı olup Muğlanın Yerkesik beldesinde Kerimoğlu Eyüp Efe için yazılmıştır.Karakteristik adımları Muğla dönmesi , Yerden Adım Alma , Diz Çökme , İçe Atlama , Bacak Çelme Ve Sallamadır diyebiliriz.Ağır ve hızlı versiyonları mevcuttur.

MUĞLA ZEYBEĞİ : Muğla ve çevresinde çok sevilen bir türküdür.9 zamanlıdır

İNCE HAVA (ABDAL HAVASI) : Genellikle Muğla ekiplerinin yarışmalarda Solo yani tek oyuncuyla oynattıkları oynaması zor ve gösterişli bir oyundur.

SABAH NAMAZI ZEYBEĞİ: Muğla yöresindeki en ağır zeybeklerden birisidir.oynaması keyiflidir diğer ağır zeybeklerin aksine Muğla dönmesi bunda yer almaz.

KADIOĞLU ZEYBEĞİ: Karakteristik özellikleri kol çevirme ,eşleşme , Muğla dönmesi . Çok yavaş oynanan keyifli bir oyundur.

İNCİOĞLU ZEYBEĞİ: 9 Zamanlı yavaş ve ağır bir oyun türüdür

Oyunlardaki hareketler kaynak kişilerden öğrenilerek derlenmiş tamamen gerçek bilgilere dayanarak hazırlanmıştır . her hareketin bir amacı vardır örneğin soloya girişte gezinleme yapmanın anlamı çevrede bana bir pusu kurulmuş mu , düşmanlar çevrede var mı mesajı içerir. Yerden toz alma hareketi de topraktan geldik toprağa gidiyoruz ya da bu topraklar benim mesajları içerir.

TOPARLARSAK Zeybek kültürü çok ama çok uzun bir konudur. Ben burada Muğla merkez ve çevresinde oynanan ağır zeybek türlerinden sadece 6 tanesine örnek verdim. Daha kadınların oynadığı oyunlar , Bodrum yöresi Fethiye yöresine hiç değinemedim bileJ.tabii ki Aydın İzmir Denizli ve diğer yörelere de değinemedim.Ülkemiz Halk Oyunları yönünden öyle zengin bir kaynak ki daha derlenemeyen binlerce oyun olduğu söylenmektedir. Karadenizde Horonu Doğu Anadoluda Halayı Akdenizde Çukurovası Egede Zeybeği daha niceleri…

EFELERİN KIYAFETLERİ HAKKINDA...

  FES=Osmanlı fesinin aksine baş kısmında sarmalayıcı kalın bir tabaka etrafında çiçek işlemeleri sol yanında uzun siyah bir püskülü vardır.Kalın olması darbelerden koruması içindir etrafındaki çiçek işlemeleri kimi araştırmacılarımıza göre kamuflaj için kimileri için ise efenin sevdiği kadının ona bir armağanı olduğunu söylemektedirler.Uzun püskülünün ise yine sevdiği kadının saçından bir tutam olduğu söylenirJ

   CEPKEN=Koyu mavi veya siyah ağırlıklı işlemeli kalın bir üst giysisidir.Renk genelde bu tondadır yaşamını dağlarda idame ettiren efelerin kamuflaj için bu renkleri kullandığına inanılır.cepkenin omuz kısmında iki adet sallanan kısım vardır bunlar uzaktan bakıldığında efelerin kollarını açtığında 4 kollu izlenimi verir ve düşman bu durumdan çekinir.cepkendeki işlemeler su damlası motifi çarkıfelek motifi… olarak çeşitli isimlere ayrılır Muğla Yöresi su damlası motifini kullanır.

   DON=dağlarda rahat hareket edebilmek için tasarlanmıştır.yaklaşık 1-1,5 metre eninde olurlar uçkur sayesinde büzülerek bu hali alırlar.Aynı cepken gibi koyu lacivert siyah tonlarında olup Muğla da su damlası işlemelidirler.Fakat Müslüman efelerin kullandığı donlarda ince bir ayrıntı vardır.uçkurun bulunduğu kısım koyu bordo renkte olup görünmek zorundadır Çünkü bu efenin gayri Müslim olmadığını gösterir. Gayri Müslim efelerde bu ayrıntı olmayıp uçkur kısmı da donla aynı renktedir.

   SİLAHLIK = efe bu kısma bıçak,yatağan,mendil,fişek,barut,köstek,tütün,para,tereyağı… yani hayatını sürdürmek için gerekli eşyalarını koyar.Efelerin yanlarında mutlaka tereyağı bulunur.Herhangi bir yaralanma esnasında Tereyağı kullanarak yarasını pansuman eder.silahlık çok kalın bir deriden olup darbelere karşı da efeleri koruyucu niteliktedir.

   BOYUN BAĞI = Tamamen ipek kumaştan yapılır.efelerin boyunlarını bıçak darbelerinden korur.basit bir bez parçası demeyin bilimsel olarak da bıçağın ipek kumaşın üstünde kaydığı kanıtlanmıştır.bu sebepten boyun bağı hayati bir giysidir.

   GÖMLEK=aynı boyun bağı gibi bu da ipekten yapılır.

   YATAĞAN= Özel bir işçilik gerektirir.Sadece Muğlanın Yatağan ilçesinde üretildiğinden adı buradan gelmektedir.Bıçak ve kılıcın aksine yatağan tek tarafı keskin tek tarafı küt olarak üretilir.Kıvrımlı bir yapısı vardır bunun sebebi de ani bir saldırıda efenin çabuk davranıp yatağanını kınından kolay çıkarması içindir.Tek tarafının küt bir yapıda olması da iki efe grubunun çıkarları ters düşüp çatışmak zorunda kalmaları halinde birbirlerine keskin yanını değil küt yanını kullanarak çatışmalarındandır.birbirlerinin kanını kolay kolay dökmezler.bu da efelerin ne kadar mert ve birbirine bağlı olduğunu gösterir niteliktedir.

   ÇİZME=Zorlu dağ koşullarında rahat kullanılması için bileği körüklü üretilmiştir.

ÜLKEMİZDE HALK OYUNLARININ SINIFLANDIRILMASI

Hepsini teker teker anlatmak elbette ki uzun sürer zaten blogumun da asıl amacı Muğla yöresini tanıtmak yine de ülkemizde oynanan halk oyunları çeşitlerinden başlık olarak da olsa söz edelim

1)KARŞILAMA

2)HORON

3)BAR(ATABARI)

4)HALAY (ANADOLU , BOZKIR , ÇUKUROVA)

5)ZEYBEK(AĞIR ZEYBEK , KIVRAK YA DA KIRIK ZEYBEK)

6)TEKE

7)DİĞER (KAFKAS) Kafkas oyunu kars yöresinde oynansa da Türkiye Halk Oyunları Federasyonu yarışmalarda yöresel bir oyun olarak sergilenmesine onay vermemektedir

Genel olarak şemalandırdıktan sonra ufak bir girişle zeybek kültürüne göz atalım

ZEYBEK NEDİR , EFE NEDİR?

EFE: Efe, Zeybek gruplarının başıdır.

Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından seçilir. Efe olmak için Zeybekler arasında yaşça büyük olmak önemli değildir.

ZEYBEK: Zeybekler, efelerin yanında birer kol beyi görevi görürlerdi. Zeybekler iyi silah kullanan cesur kişilerdir.

KIZAN;Zeybeklerin maiyetindeki gençlere ''Kızan'' denilir.

Gördüğümüz gibi efelerin gruplarında belirli bir hiyerarşik düzen hakimdir.Hatta gruba bağlılıkları sağlamak için kullanılan efelerin yeminleri de vardır gruba yeni katılan ‘kızan’ bu yemini ederek gruba ilk adımını atmış olur 

EFE YEMİNİ

Efe: Kızanlar,bu dağların sahibi kim ?
Kızanlar: Efemiz!
Efe: Yiğidi kim?
Kızanlar: Efemiz!
Efe: Susuz derelerde kavak biter mi ?
Kızanlar: Bitmez!
Efe: Bitkisiz diyarlarda duman tüter mi ?
Kızanlar: Tütmez!
Efe: Yiğit kime derler ?
Kızanlar: Sözünde durup, efesiyle ölene.
Efe: Korkak kime derler ?
Kızanlar: Sözünden dönen, aman dileyene.
Efe: İnsan dünyaya niçin gelir ?
Kızanlar: Ölmek için!
Efe: Doğup ta ölmekten kuşkulanan bebeler?...
Kızanlar: Dertlenip.hortlamaya !...
Efe: Var yemezlere acımak mı yoksa dayak mı haktır ?
Kızanlar: Dayak haktır.
Efe: Yiğitlerde ne yoktur ?
Kızanlar: Merhamet.
Efe: Korkaklar zeytini nerde düğerler?
Kızanlar: Ağaç dibekte.
Efe: Yiğitler yağı nerde kavururlar ?
Kızanlar: Zalim göbeğinde.
Efe: Sözünde durmayan kahpe bacının öz kızanı olsun mu ?
Kızanlar: Olsun!
Efe: Su dualı yatağan böğrüne batsın mı?
Kızanlar: Batsın!
Efe: Doğru söylediğinize Nasuh tövbesi olsun mu ?
Kızanlar: Olsun!

YÖRÜK ALİ EFE

GENEL OLARAK=Mevcut düzene baş kaldıran asi ve otorite karşıtı çeteler olarak görünen efeler gerçekte tam anlamıyla bir vatan sevdalısı olup düzen onları bu duruma çekmiştir.Kesinlikle başka bir ülkenin boyunduruğuna girme fikrini reddetmişler , kurtuluş savaşımız sırasında da egede düzenli orduların kurulmasında öncü olup egenin savunulmasında direkt rol oynamışlardır.Rum çetelerinin ve düşman birliklerinin bastırılmasında müthiş bir katkı sağlayıp İzmir ve çevresinin savunulmasında etkin olmuşlardır

Efelerin karakterleri ve yaşam şekillerinin ilgi çekiciliği kadar giysileri de ilgi çekicidir kat kat giyilen kıyafetleri taşıması acaba zor mudur? Evet çok zordur öyle ki bizim yarışmalarda kullandığımız giysiler bile 1 saatten sonra bizi bunaltmaya başlar halbuki yarışma giysileri orijinallerine nazaran çok daha hafif ve praktiktir. Fakat bu giysilerin yakın dövüş ve çatışmalarda efeleri koruyucu bir zırh niteliği taşıdığını unutmayalım. Kullanılan her kıyafetin belli bir amacı , her rengin içerdiği bir mesajı ve bu kıyafetlerin hepsinin hikayesi vardır. Biraz da bunlardan söz edelim…

HALK NEDİR? OYUN NEDİR? HALK OYUNLARI NEDİR?

  HALK = Genel olarak halkın tanımı belirli bir coğrafyada yaşayan ,ortak kültüre sahip insanlar topluluğudur diyebiliriz.

  OYUN =En az iki kişiyle oynanabilen belirli bir amacı olan kuralları ve mekanı olan hoş zaman geçirmeye yarayan eğlencedir.

  HALK OYUNLARI =Aynı kültüre sahip (ama içerisinde çeşitlendirilebilen) belirli bir bölgedeki halkın geçmişten günümüze süregelen kurallı ve müzik eşliğinde oynanan bir eğlence türüdür diyebiliriz.

  HALK OYUNLARIYLA İLGİLİ KULLANILAN YANLIŞ        TERİMLER

  FOLKLÖR = Toplumumuzda şöyle bir cümle duymak mümkündür . ‘’Çocuğumu folklör kursuna yazdırdım’’ unutulmamalıdır ki folklör terimi içerisinde yüzlerce olguyu barındıran araştırmaya dayalı farklı ve kapsamlı bir daldır (örf , adet , nişan , kına , yemek kültürü , oyun ,türkü ,şiir ,çocuk oyunları …) oysa kastedilen şey halk oyunları oynamak olduğundan buna dikkat edilmelidir.

  HALK DANSLARI = Dans kültürümüze sonradan girmiş çok güzel bir eğlence türüdür .Fakat çok uzağa gitmeden halen hayatta olan nenelerimiz veya dedelerimizin konuşmalarında bile şunu duyamayız –Birader hadi kerimoğlu çalıyor dans edelim mi? Özellikle egede cümle şu hali alabilir –Ülee gayınçoo davulcu dokmaa vurupduru galk iki oyun dönüverem…J o yüzden halk oyunları terimini kullanmak çok daha özgün ve yalın olacaktır.

  KOSTÜM = Bu da artık herkese yerleşmiş olsa da kostüm özel günlerde kullanılan bir kıyafettir oysa ki günümüzde halk oyunlarında kullanılan giysiler tamamen geçmişe dayalı günlük kullanılan giysilerdir bu sebepten Halk Oyunları Giysisi demek çok daha doğru olacaktır